مالیات بر ارزش افزوده چیست؟

مقدمه

مالیات بر ارزش افزوده چیست؟ مالیات بر ارزش افزوده یا VAT مالیاتی است که از مرحله تولید تا توزیع محصول از فعالان کسب و کار (حقیقی و حقوقی) گرفته می شود. زمانی که یک محصول تولید می گردد تا به دست مصرف کننده نهایی برسد، چندین خدمت در این فرایند روی محصول اعمال می شود. بنابراین مالیات هریک از آنها باید به صورت جداگانه پرداخت گردد.

سه نوع مالیات بر ارزش افزوده داریم: مصرفی، درآمدی و تولیدی. مشمولان این مالیات باید در موعد مقرر اقدامات لازم را انجام دهند تا مجبور به پرداخت مالیات نشوند. برای آشنایی بیشتر با VAT ادامه مقاله را بخوانید.

مالیات بر ارزش افزوده از کجا آمده است؟

همانطور که می دانیم، مالیات به عنوان یک سیاست مالی، تاثیر بالایی بر ساماندهی اقتصاد کشور دارد. به همین منظور، معاونت درآمدهای مالیاتی وزارت امور اقتصادی و دارایی مطالعات پژوهشی متعددی را در این زمینه از سال ۱۳۷۶آغاز کرد. این مطالعات با تمرکز بر ویژگی های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی انجام شد و در نهایت، قانون مالیات بر ارزش افزوده در سال ۱۳۸۷ تصویب شد.

مالیات بر ارزش افزوده چیست؟

ابتدا اجازه دهید مشخص کنیم که ارزش افزوده به چه معنا است. ارزش افزوده به ارزشی اطلاق می شود که به مواد اولیه یک محصول در فرایند تولید، اضافه می گردد. به عبارت دیگر، ارزش یک کالا با عبور از هر مرحله تولید افزایش پیدا می کند. منظور ما از ارزش افزوده این است. اختلاف ارزش نهایی محصول یا خدمات با ارزش مواد اولیه آن، محتوای ارزش افزوده را تشکیل می دهد.

مالیات ارزش افزوده را در نهایت مصرف کنندگان پرداخت می کنند. این مالیات به صورت غیرتصاعدی در زنجیره واردات، تولید، توزیع و مصرف قرار می گیرد. در نتیجه تولیدکنندگان، مالیاتی را که بابت خرید مواد اولیه و کالاهای دیگر پرداخت کرده اند از خریداران دریافت می کنند و در نهایت مابه‌التفاوت را تحویل دولت می دهند.

برای پاسخ به سوال مالیات بر ارزش افزوده چیست؟ یک مثال ساده آورده ایم. تصور کنید برای تولید یک کیلو شیرینی، مواد اولیه به شرح زیر است:

• 200 تومان شکر
• 300 تومان آرد
• 350 تومان تخم مرغ
• و 450 تومان سایر موارد

در نهایت قیمت محصول نهایی ۵۰۰۰ تومان است که در نتیجه ارزش افزوده یک کیلو از این محصول ۳۷۰۰ تومان خواهد بود.

آشنایی با انواع مالیات بر ارزش افزوده

سه نوع مالیات بر ارزش افزوده تولیدی، مصرفی و درآمد داریم که در ادامه هریک از آنها را بررسی خواهیم کرد:

• مالیات بر ارزش‌افزوده تولیدی: در این روش، برای فروش تمام کالاها مالیات تعیین می‌گردد. این نوع مالیات ارزش افزوده هم شامل کالاهای سرمایه‌ای (مثل دستبند طلا) و هم کالاهای مصرفی (مثل مواد غذایی) می‌شود. در این راستا اعتبار مالیاتی برای بنگاه های اقتصادی، جهت خرید کالاهای سرمایه ای در نظر گرفته نمی‌شود. به نظر برخی از متخصصان این نوع از مالیات باعث کاهش انگیزه سرمایه گذاران می گردد.
• مالیات بر ارزش‌افزوده درآمدی: این نوع مالیات ارزش افزوده بر فروش تولید خالص کالاها اعمال می گردد. در مالیات بر ارزش‌افزوده درآمدی، از پایه مالیات، استهلاک کالا را کسر می‌کنند و سرمایه‌گذاری خالص هم مشمول مالیات ارزش افزوده می‌گردد. این روش کمترین پایه مالیاتی را نسبت به نوع تولیدی ایجاد می‌کند.
• مالیات بر ارزش‌افزوده مصرفی: در این روش از مالیات بر ارزش افزوده، مالیات بر کالاها و خدمات مصرفی تعیین می‌گردد. در واقع، استهلاک و سرمایه‌گذاری مشمول مالیات نمی‌گردند و بار هزینه های مالیاتی از تولید حذف و به مصرف منتقل خواهد شد. این نوع مالیات انگیزه برای سرمایه‌گذاری و تولید را بالا خواهد برد. به همین علت، این نوع مالیات در بسیاری از کشورها مورد استفاده قرار می گیرد.

مالیات بر ارزش افزوده چند درصد است؟

علاوه بر سوال مالیات بر ارزش افزوده چیست؟ یکی از سوالات دیگری که در مورد نرخ مالیات ارزش افزوده مطرح می‌گردد در مورد این موضوع است که مالیات بر ارزش افزوده چند درصد از قیمت نهایی را شامل می شود؟ در پاسخ باید بگوییم این نوع مالیات تا سال 1400 به صورت 6 درصد مالیات و 3 درصد عوارض محاسبه می‌شد. اما از زمانی که قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده اجرایی شد، اظهارنامه ارزش افزوده با نرخ 9 درصد برای اکثر کالاها محاسبه می‌گردد.

با این حال، کالاهای کمی هم وجود دارند که یا مالیات ارزش افزوده را با نرخ متفاوتی باید پرداخت کنند و یا معاف از این نوع مالیات هستند. اما براساس ابلاغیه مدیرکل واردات گمرک ایران مورخ 28/ 12/ 1400، نرخ مالیات بر ارزش افزوده واردات ، انواع روغن خام، قند، شکر، گندم، برنج، دانه‌های روغنی و گوشت قرمز معادل یک درصد تعیین شده است.

گواهی ارزش افزوده

شما به عنوان صاحب یک کسب و کار تنها در صورتی می توانید از مشتریان خود مالیات بر ارزش افزوده بگیرید که گواهی ارزش افزوده دریافت کرده باشید. چنانچه بدون دریافت گواهی از مصرف کننده مالیات دریافت کنید، تخلف کرده اید. زمانی که گواهی ارزش افزوده دریافت می کنید، مجاز هستید تا کالای خود را با قیمتی بیشتر به مصرف کننده بفروشید و مبلغ اضافی را به عنوان مالیات ارزش افزوده به دولت پرداخت کنید.

مدت زمان اعتبار این گواهی کوتاه است و بنابراین دارندگان گواهی ارزش افزوده و مصرف کنندگان نهایی می توانند اعتبار گواهی را استعلام بگیرند. شما می توانید به سامانه evat.ir مراجعه کرده و با وارد نمودن شناسه ملی و کد اقتصادی، از وضعیت اعتبار گواهی ارزش افزوده کسب و کار موردنظر مطلع شوید.

نحوه محاسبه نرخ مالیات بر ارزش‌افزوده

نرخ مالیات ارزش افزوده را شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی هر کشور تعیین می کند. در کشور ایران، ابتدای هر سال میزان مالیات تعیین می شود و میزان تورمی که در سال گذشته ایجاد شده است بر این نرخ تاثیر می گذارد. در حال حاضر نرخ مالیات ۹ درصد است. این ۹ درصد به سه حوزه زیر تعلق می گیرد:

• ۳درصد عوارض سهم دهیاری‌ها و شهرداری‌ها
• ۱درصد سهم حوزه درمان و سلامت
• 27 صدم درصد سهم توسعه و پیشرفت ورزش همگانی

طبیعی است که این نرخ بنا به شرایط اقتصادی تغییر خواهد کرد. برای محاسبه مالیات ارزش افزوده از فرمول خاصی استفاده می‌شود، که به شرح زیر است:

بهای کالا + (بهای کالا × نرخ مالیات ارزش افزوده) = قیمت نهایی کالا برای فروش

 

مالیات ارزش افزوده به چه مشاغلی تعلق نمی‌گیرد؟

تقریبا تمام مشاغلی که به عرضه کالا و خدمات می پردازند، مالیات بر ارزش افزوده به آنها تعلق می گیرد.

برخی از اقشار با درآمد کم و برخی از کالاها و خدمات از پرداخت مالیات ارزش افزوده معاف هستند. در ادامه به موارد معاف از مالیات اشاره کرده ایم:

• محصولات کشاورزی فرآوری‌نشده
• دام و طیور زنده
• انواع سم، کود، بذر و نهال
• برنج، حبوبات و سویا، آرد خبازی، نان، گوشت، روغن نباتی، شیر، پنیر و شیر خشک مخصوص کودکان
• مطبوعات، دفاتر تحریر و انواع کاغذ چاپ، تحریر و کتاب
• کالاهای اهداشده به‌صورت بلاعوض به مؤسسات دولتی، وزارتخانه‌ها و نهادهای عمومی غیردولتی که به تأیید حوزه‌های علمیه، هیئت‌وزیران و حوزه گیرنده هدایا رسیده باشد.
• کالاهایی که برای استفاده شخصی همراه مسافر وارد کشور می ‌شود (تا میزان معافیت تعیین شده طبق مقررات صادرات و واردات)
• اموال غیرمنقول
• انواع دارو، خدمات درمانی (انسانی، حیوانی و گیاهی)، لوازم مصرفی درمانی و خدمات توان‌بخشی و حمایتی
• خدمات مشمول مالیات بر درآمد حقوق
• خدمات بانکی و اعتباری بانک‌ها، تعاونی‌های اعتباری، موسسات و صندوق‌های قرض‌الحسنه مجـاز و خدمات معاملات مرتبط با اوراق بهادار و کالا در بازار بورس‌ و بازارهای خارج از بورس
• خدمات حمل‌ونقل عمومی مسافری درون‌ و برون‌شهری جاده‌ای، هوایی، ریلی و دریایی
• فرش دستباف
• انواع خدمات آموزشی و پژوهشی که طبق آئین‌نامه‌ای که با پیشنهاد مشترک امور اقتصادی و دارایی، وزارتخانه‌های علوم تحقیقات و فناوری، بهداشت، آموزش و پرورش و کار، درمان و آموزش پزشکی و امور اجتماعی ظرف مدت ۶ ماه از تاریخ تصویب این قانون به تصویب هیئت وزیران رسیده است.
• خوراک دام و طیور
• تجهیزات کمک ناوبری هوانوردی مختص فرودگاه‌ها طبق فهرستی که به پیشنهاد مشترک وزارت امور اقتصادی و دارایی و وزارت راه و ترابری تهیه و ظرف مدت ۶ ماه از تاریخ تصویب این قانون به تصویب هیئت‌وزیران رسیده است.
• اقلام با مصارف نظامی، انتظامی و امنیتی طبق فهرستی که بـه پیشنهاد مشـترک وزارت امور اقتصادی و دارایی و وزارت دفاع و پشـتیبانی نیروهای مسلح تهیه و به تصویب هیئت‌وزیران رسیده است.